Zijn we vergeten de maatschappij te updaten? Verregaande digitalisering van de samenleving roept op dit moment fundamentele ethische en maatschappelijke vragen op. De overheid, de toezichthouders, het bedrijfsleven en de samenleving zijn nog niet voldoende zijn toegerust om met deze nieuwe vragen om te gaan. Daardoor komen belangrijke publieke waarden en mensenrechten als privacy, gelijke behandeling, autonomie en menselijke waardigheid onder druk te staan.  Dat blijkt uit het rapport ‘Opwaarderen – Borgen van publieke waarden in de digitale samenleving‘ van het Rathenau Instituut.

Vergeten de maatschappij te updaten

Volgens de onderzoekers hebben we onze app’s, onze software en onze technologie wel regelmatig opgewaardeerd, maar zijn we vergeten om de maatschappij te updaten. Het wordt volgens het Rathenau Instituut tijd om de invloed te onderkennen van digitalisering op de samenleving. Data en software beïnvloeden beslissingen en gedrag. Nepnieuws speelt een rol bij verkiezingen. Platformen zoals Airbnb, Facebook en Uber verzamelen informatie over ons en beïnvloeden onze keuzes. Slimme speelgoedpoppen en smart-tv’s luisteren met ons mee. Robots in de zorg roepen de vraag op of we recht hebben op menselijk contact. De virtuele en fysieke wereld raken volledig met elkaar verweven.

De verregaande digitalisering vraagt volgens het Rathenau Instituut om discussie over verantwoordelijkheden van overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Nu is het maatschappelijk debat nog vooral gericht op privacy en veiligheid. Er is veel minder aandacht voor andere publieke waarden die door digitalisering evengoed onder druk staan zoals gelijke behandeling, menselijke waardigheid en ongelijke machtsverhoudingen.

Vijf Actielijnen

Het Rathenau Instituut stelt vijf acties voor waarmee politici, beleidsmakers, bedrijven en maatschappelijke organisaties de digitale samenleving verantwoord kunnen opwaarderen. Ten eerste zou de rol en de positie van toezichthouders moeten worden versterkt. Ten tweede moet er een digitaliseringsakkoord komen waarin bedrijven, overheid en maatschappelijke organisaties hun commitment en verantwoordelijkheden vastleggen voor het beschermen van publieke waarden. Ten derde moet er een nationale dialoog georganiseerd worden over digitalisering en publieke waarden. Ten vierde moet er een overkoepelende kabinetsvisie worden opgesteld over de betekenis van digitalisering en het borgen van grondrechten en mensenrechten. Ten vijfde moet er een periodieke discussie zijn in de Eerste en Tweede Kamer over de governance van digitaliseringsvraagstukken.

Het Rathenau Instituut deed dit onderzoek naar aanleiding van een motie van het Eerste Kamerlid Gerkens (23 september 2014) op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Publicatie
Kool, L., J. Timmer, L. Royakkers en R. van Est, Opwaarderen – Borgen van publieke waarden in de digitale samenleving. Den Haag, Rathenau Instituut 2017

Bericht aan het Parlement
Acties voor een verantwoorde digitale samenleving. Samenvatting en beleidsaanbevelingen uit het rapport ‘Opwaarderen.’